De Kunsthemel in Stockholm
Je hebt verschillende soorten kunst. Kunst waar je snel voorbij loopt. Je lacht er een keer om, fronst een keer. Je vraagt je af of dit nou kunst is. Een enkele keer voel je niks en gaat je blik alweer naar het volgende schilderij. Dan heb je kunst waar je wat langer naar kijkt. Het beeld trekt je, misschien maak je een foto van het naambordje om het nog eens op te zoeken. Vaak vergeet je het kunstwerk weer nadat je de museumshop hebt doorgekeken. En dan heb je kunst die iets met je doet. Kunst die je niet kunt vergeten, je emotioneert, je raakt. Kunst die je verandert. De kunst die ik in Stockholm zag behoorde tot deze laatste groep.
Helaas zijn de momenten dat ik in mijn leven kunst heb gezien die behoort tot de laatste groep schaars. Stel dit in het perspectief van een kunstliefhebber en studente aan de kunstacademie die al naar heel wat musea is geweest. Met visuele kunst is het vaak moeilijk om een emotie werkelijk op de kijker over te brengen, om iemand echt te emotioneren. Het valt me op dat veel Scandinavische kunstenaars hier bovengemiddeld goed in zijn. De kunst uit Scandinavië fluistert en geeft je kippenvel, terwijl andere kunst vaak schreeuwt om je aandacht.
Noorwegen: Edvard Munch, Gustav Vigeland, Frida Hansen, Gustav Wentzel. Finland: Akseli Gallen-Kallela, Helene Schjerfbeck, Pekka Halonen. Denemarken: Vilhelm Hammershøi, Ejnar Nielsen, Peter Ilsted, Carl Holsøe, Harald Slott-Møller. En nu dan Zweden, mijn eerste bezoek aan de hoofdstad Stockholm en een aantal musea waarvan ik er twee uitlicht. Dit zorgde ervoor dat de lijst van Scandinavische meesters nog een stuk langer is geworden voor mij.
Allereerst bezocht ik Thielska Galleriet. Naast de prachtige plek waar het museum is gelegen op het eiland Djurgarden, is het karakteristieke gebouw waarin de kunstwerken tentoongesteld worden alleen al de moeite waard om te bezoeken. Thielska Galleriet heeft een prachtige collectie aan Scandinavische kunst uit de periode laat 19e eeuw en vroeg 20e eeuw.
In eerste instantie was deze galerie het woonhuis van de bankier: Ernest Thiel. Hij kocht werk van kunstenaars uit zijn generatie. Zoals hij het zelf verwoordde: ‘om deze vrienden rust in hun hoofd te geven zodat ze kunnen blijven werken’. Ernest Thiel bezat veel werken van kunstenaars die lid waren van de independent artists union die zich verzette tegen de regels en voorschriften van de royal academy. De rebellie van hen verhoogde de interesse van hem. Richard Bergh, de intellectuele woordvoerder van de independent artists union verwoordde de essentie van hun werk prachtig: ‘They had all made it to ‘a point of honor to use scientifically valid methods as far as possible and to do their utmost to be unprejudiced explorers of nature, searching only for the truth.’ Gewoonlijk interesseren landschaps- en natuurschilderijen me weinig en roepen ze al zeker geen emotie bij me op. Het is hier in Thielska Galleriet dat deze natuurkunst me voor het eerst ontroerde. Ik was verwonderd hoe de Zweedse landschappen zonder menselijke figuren zoveel emotie over konden brengen. De liefde voor het land straalt van het doek.
Hierna bezocht ik het Carl Eldh ateljermuseum, gelegen in Bellevue park. Opnieuw is naast de kunst die er te zien is, het atelier zelf op architectonisch gebied al een reden om te bezoeken. Het atelier is speciaal gebouwd voor Carl Eldh door de architect Ragnar Östberg (bekend van Stockholm City Hall). Volledig gericht op de perfecte werkomstandigheden en lichtinval is het atelier verdeeld in verschillende leef- en werkruimtes. Vanuit de donkere hal naar het lichte atelier word je verrast door deze wonderlijk ruimtes; adembenemend. De ruimtes staan vol met de prachtige originele gipsen werken van Carl Eldh. Dichter bij de kunstenaar en zijn leven kun je niet komen. Een bijzonder helderwit licht valt de werkruimte binnen en je zou menen dat je in de kunsthemel terecht bent gekomen. Ook in de stad zijn er vele werken van Carl Eldh te zien. Voor mij het meest bijzonder zijn, de Eldh fontein in Birger Jarlsgatan, de beelden van de drie kunstenaars August Strindberg, Gustaf Froding en Ernst Josephson en de sculpturen ‘Sången’ en ‘Dansen’ in het park voor de Stockholms stadhuis.
Wat maakt Zweedse kunst voor mijn nu zo bijzonder? Waarom wordt ik emotioneel van de beelden van Eldh? Waarom voel ik zoveel tederheid bij de landschappen van Gustaf Fjæstad? En, waarom gaat mijn hart sneller kloppen van de schilderijen van Eugene Jansson?
Ik ben ervan overtuigd dat we gevormd worden en geïnspireerd raken door de dingen die ons omringen. Zweedse kunst komt voort uit de Zweden, Zweedse tradities, geschiedenis en persoonlijke ervaringen en perspectieven. Totaal verschillend door ieders individuele vorming maar gebaseerd op dezelfde omgeving. De kunst die ik zag is menselijk, niet verheven. Daarom kun je jezelf ermee verbinden. Een diepere laag, het genot van de kleine en pure dingen, de emotie, schoonheid en tederheid die erin schuilt. Het beeld spreekt voor zichzelf. Zelfs de landschappen spreken.
Zoals het gedicht van Heidenstam verwoordt hoe vele Zweedse kunstenaars terugkwamen van een reis uit het buitenland terug naar hun roots:
‘ I have longed for home eight slow years,
Have felt the longing even in my dreams.
I long for home, long where’er I go -
But not for people! I long for the soil,
I long for the stones where, a child, I played’.
Kunstenaars als Carl Eldh, Karl Nordström, J.A.G. Acke, Gustaf Fjæstad, Ivar Arosenius, Eugene Jansson, Richard Bergh, Olof Sager-Nelson, Ernst Josephson, Carl Milles, Carl Wilhelmson, Oscar Bergman, Carl Larsson, Anders Zorn en Nils Kreuger worden aan mijn lijst van Scandinavische meesters toegevoegd. Dit zijn niet de namen waarvan je een foto van maakt in het museum en na de museumshop doorgekeken hebt, vergeet Het zijn de namen die kunst hebben gemaakt op de mooiste manier die er bestaat; het spreekt, het emotioneert. Of zoals Carl Eldh zei:
‘Everything in a work of art depends on the feeling. Matters of taste will change, tomorrow other colors and forms will rule, tomorrow begins another epoch - but the feeling will never change.’
Madelon Verbeek